در آیات ... ؟ (۳)

ویرایش: پست «در آیات ...  (۲)» با تشکّر از یکی از خوانندگان اصلاح شد. آیهٔ ۳۱ سورهٔ نور در این پست اشتباه وارد شده بود و نتیجتاً ترجمهٔ غلطی هم ازش انجام شده بود.

در ادامهٔ بحثم بر مسألهٔ حجاب، ادلّهٔ شهید مطهّری را نقل می‌کنم بر مسألهٔ خفی جسم زن و کشف وجه و کفین ^[۱]. مهم‌ترین سند ایشان بر این‌که مقصود از زینت آشکار تنها وجه و کفین است و به جز آن همه‌جای زن باید پوشیده باشد، این روایت است از پیامبر:

«اسماء دختر ابوبکر، که خواهر عایشه بود، به خانهٔ پیامبر آمد، در حالی که جامه‌های نازک و بدن‌نما پوشیده بود، رسول اکرم روی خویش را از او برگرداند و فرمود: یا اسماء، انّ المرأة اذا بلغت المحیض لم تصلح ان یری منها الا هذا و هذا - و اشار الی کفه و وجهه.»

که نقل قول از پیامبر چنین معنا می‌دهد: «ای اسماء، وقتی که زن به بلوغ جنسی رسید، صلاح نیست که جز این و این از بدنش دیده شود - و اشاره کرد به دست و صورتش.»

به فرض صحّت روایت، توجّه به لغت «تصلح» (یعنی صلاح و مصلحت) ضروری‌است. اگر پیامبر صلاح می‌دانست، می‌توانست فتویٰ و امری متناسب صادر نماید. امّا در عوض، از مصلحت سخن گفته.

حال توجّه شما را جلب می‌کنم به این که این حکایت از کتاب «سنن ابوداوود» نقل شده، که حتّی از کتابی پر حدیث مانند بحارالانوار یا اصول کافی هم سندیّتش بیش‌تر محلّ شک است.

علاوه بر این، در انتهای بحث، شهید مطهّری چنین استدلال می‌کند، که نظر به جایی جز وجه و کفیّن «حرام شرعی» است، چرا که در هنگام معاشرت، جز آن را «احتیاجی» نیست که دیده شود. قضاوت در مورد استواری این استدلال را به خواننده واگذار می‌کنم.

در مورد کیفیّت پوشش ما در قرآن دو آیهٔ صریح داریم. یکی ادامهٔ همین آیهٔ مورد بحث، که می‌گوید: «و لیضربنّ بخمرهنّ علی جیوبهنّ.»

در این آیه، لغت «خمر» اشاره دارد به جامه‌ای که در آن زمان مرسوم بوده زنان عرب مانند عرق‌چین بر پیشانی ببندند. امّا برخی از ایشان جامه‌هایی به تن می‌کرده‌اند که چنان بدن‌نما و گشاد بوده که گردن و سینه‌شان پیدا بوده. به همین دلیل آیه نازل می‌شود که به ایشان بگو جامه‌های خویش را بر گریبان بیاندازند. یعنی کنایه از آن است که سینه‌ها را بپوشانند.

حال برخی از مفسّرین لغت خمر را به معنای «روسری» و «چارقد» می‌گیرند که به نظر من امر خطایی‌است. چگونه ممکن است در قرآن اشاره شده باشد به روسری، در حالی که تا آن هنگام روسری و چارقد مرسوم نبوده میان مسلمین؟

آیهٔ دیگر (۵۹ و ۶۰ احزاب)، چنین است:

یا ایهاالنبی، قل لازواجک و بناتک و نساءالمؤمنین یدنین علیهن من جلابیبهن ذلک ادنی ان یعرفن فلایؤذن و کان الله غفوراً رحیماً (۵۹) لئن لم ینته المنافقون و الذین فی قلوبهم مرض و المرجفون فی المدینة لنفرینک بهم ثم لایجاورونک فیها الا قلیلاً (۶۰)

ترجمه:

ای پیامبر، به همسران و دختران و زنان مسلمان بگو تا جامهٔ خویش به خود نزدیک گردانند که این کار برای آن که شناخته شوند و مورد اذیت و آزار واقع نشوند بهتر است و خداوند بخشنده و مهربان است (۵۹) اگر منافقان و بیماردلان و ‌آن‌ها که در شهر موجب نگرانی‌اند، دست از آزار و اذیت خود بر ندارند ما ترا چنان علیه ایشان خواهیم برانگیخت که جز عدّهٔ اندکی که در مجاورت تو هستند، کسی از تو در امان نباشد. (۶۰)

در این‌جا در مورد حدود و محدودهٔ حجاب تذکّری داده شده است: جامه‌های خویش به خود نزدیک سازید.

آن‌چه مورد بحث است، معنا و مفهوم لغت جُلباب است. لغت جُلباب در زمان اعراب که این آیه نازل شده است، به هر جامهٔ گشادی گفته می‌شده که زنان به صورت یک‌سره بر تن می‌کرده‌اند. در ادامهٔ تذکّری که در آیهٔ قبلی به آن اشاره کردیم، در این آیه نیز خداوند متذکّر شده به زنان مسلمان که باید از پوشیدن جامه‌های گشاد پرهیز کنند. اصولاً جامهٔ یک‌سرهٔ زنانه فقط از ناحیهٔ گردن می‌تواند بیش از حد گشاد باشد، نه جای دیگر! (خانم‌های خوانندهٔ این مطلب، اگر اشتباه می‌کنم تذکّر دهید.)

امّا علمای شیعه از زمان صفویان به این سوی، همه اصرار داشته‌اند که این لغت را به «چادر» معنا کنند. من نمی‌توانم بفهمم که چه‌طور وقتی در زمان نزول آیات هنوز چیزی به اسم «چادر» وجود خارجی نداشته است، چنین معنایی مقصود بوده است؟

[ادامه دارد ...]

---

توضیحات:

۱. منظور همون پوشوندن بدن به جز دو دست تا مچ و صورت بود؛ خواستم کلاس بذارم که منم اصطلاحات رو بلدم ؛)