در آیات ... ؟ (۲)

ویرایش شد و نقص تایپ و ترجمهٔ آیهٔ ۳۱ نور برطرف شد.

آیات ۲۷ تا ۳۱ سورهٔ نور:

«یا ایها الذین آمنوا، لاتدخلوا بیوتا غیر بیوتکم حتی تستانسوا و تسلموا علی اهلها ذلکم خیر لکم لعلکم تذکرون (۲۷) فان لم تجدوا فیها احداً فلا تدخلوها حتی یؤذن لکم و ان قیل لکم ارجعوا فارجموا هو ازکی لکم و الله بما تعملون علیم (۲۸) لیس علیکم جناحٌ ان تدخلوا بیوتاً غیر مسکونة فیها متاع لکم و الله یعلم ما تبدون و ما تکتمون (۲۹) قل للمؤمنین یغضوا من ابصارهم و یحفظوا فروجهم ذلک ازکی لهم ان الله خبیر بما یصنعون (۳۰) و قل للمؤمنات یغضضن من ابصارهن و یحفظن فروجهن و لابیدین زینتهن الا ما ظهر منها ولیضربن بخمرهن علی جیوبهن ولا یبدین زینتهن الا لبعولتهن او آبائهن او آباء بعولتهن او ابنائهن او ابناء بعولتهن او اخوانهن او بنی اخوانهن او نسائهن او ما مالکت ایمانهن او التابعین غیر اولی الاربة من الرجال او الطفل الذین لم یظهروا علی عورات النساء، و لا یضربن بارجلهن لیعلم ما یخفین من زینتهن و توبوا الی الله جمیعا ایّها المؤنون لعلکم تفلحون (۳۱)»

ترجمهٔ آیات:

ای کسانی که ایمان آورده‌اید، به خانه‌هایی جز خانه‌های خودتان که با آن‌ها آشنایی و با اهالی‌اش مسالمه‌ای ندارید وارد نشوید، که این برای شما به‌تر است؛ اگر به آن آگاه باشید. (۲۷) پس اگر در آن کسی نیافتید در آن وارد نشوید، مگر آن‌که به شما اجازه‌ای داده شده باشد. و اگر به شما گفته شد تا بازگردید، پس اطاعت کنید که این برای شما پاکیزه‌تر است و خدا از آن‌چه می‌کنید آگاه است. (۲۸) اگر در خانهٔ خالی از سکنه‌ای منفعتی دارید، وارد شدن در آن بر شما جایز است و خدا به آن‌چه که آشکار و نهان می‌دارید آگاه است. (۲۹) به مردان مؤمن بگو تا نگاه‌هاشان را تخفیف دهند و دامان خویش حفظ کنند که برایشان پاکیزه‌تر است و خدا به هر چه شما را پیش می‌آید آگاه است. (۳۰) و به زنان مؤمن بگو تا دیده‌هاشان را تخفیف دهند و دامان‌هاشان را حفظ کنند و زینت‌هاشان را آشکار نکنند مگر آن‌چه خود پیداست، و جامه‌های خویش بر گریبان نهند و زینت‌هاشان آشکار نکنند الا برای هم‌سرانشان، پدرانشان، پدران هم‌سرانشان، پسرانشان، پسران هم‌سرانشان، برادرانشان، زنانشان، کسانی‌که در تملّک ایشان‌اند، یا مردان و کودکانی که به عورات زنان آگاه و محتاج نیستند، و [بگو] پاها به زمین نکوبند تا آن‌چه از زینت ایشان پنهان است آشکار نگردد و همه به سوی خدا توبه کنند که ای مؤمنان، شما را امید رستگاری‌است. (۳۱)

(ترجمه از آیت‌الله میلاد!!!)

اهمیت این آیه‌ها از این جهت است که از اصلی‌ترین آیات مورد استناد در مسئلهٔ حجاب هستند.

از آیات ۲۷ تا ۲۹ این نکته روشن است که وارد شدن به خانه‌های مردم بی‌اجازه کاری است که از آن نهی شده و علّت تأکید قرآن به این شروط و ذکر همهٔ شروطی که عدم ورود در آن‌ها تصریح شده شرایط خاصّ زندگی اعراب است در آن دوران، که بر اساس آن اعراب بی‌اجازه و سرزده به خانه‌های یک‌دیگر وارد می‌شده‌اند و حتّی اجازه گرفتن را موجب تضعیف جلوهٔ شخصیّت خود در جمع می‌دانسته‌اند.

با توجّه به این‌که دو دستور صریح قرآنی در مورد دو مسئلهٔ اجتماعی با این تقارب در کنار یک‌دیگر آمده است، و با توجّه به این‌که دستور اوّل تنها برای تذکّر به قشر خاصّی از افراد در زمان خاصّی بوده‌است، حتّی شاید بتوان گفت که منظور این آیات، تنها متوجّه مردمی خاص بوده که در آن زمان می‌زیسته‌اند - هر چند که من به شخصه در این مورد شک دارم. ذکر این نکته تنها به این جهت بود که خوانندگان بدانند که کلّ قضیه را می‌توان زیر سؤال برد، هر چند که بعدها شما را معاند و غیره می‌خوانند - و من هم نه به این دلیل، امّا با زیر سؤال بردن کلّ آن موافق نیستم.

با توجّه به این‌که علمایی که بر این آیات بحث می‌کنند، سعی دارند تا با بحثی در ریشهٔ لغات و کاربرد آن‌ها در زبان عربی صحت حرف خود را به کرسی بنشانند، لازم است من هم قدری وارد بحث زبان‌شناختی شوم که ممکن است کمی خسته‌کننده شود.

در ابتدا، به هر دو دستهٔ مسلمانان و مؤمنان، مرد و زن، دستور می‌دهد تا «غضّ بصر» کنند. لازم به توضیح است که بصر (دیده) با عین (چشم) فرق دارد. همان‌طور که به چشم، به آن جهت که برای دیدن به کار می‌رود قدما «دیده» می‌گفته‌اند به جهت این‌که یکی از اعضای بدن است به آن «چشم» اتلاق می‌کرده‌اند، این‌جا هم منظور چشم به معنای عضوی است که کار دیدن را انجام می‌دهد.

اصولا لغت غضّ به معنای کاهش است. مثلا در قرآن داریم غضّ صوت، یعنی کاهش صدا، پایین آوردن و ملایم کردن صدا، مثل آن‌جا که در ابتدای سورهٔ حجرات به مردم دستور می‌دهد در موقع حرف زدن با پیامبر «غضّ صوت» داشته باشند.

[بقیّه به دلیل عدم به طول انجامیدن بارگذاری وبلاگ در ادامهٔ مطلب!!!]

پس ترکیب «غضّ بصر» به معنای این است که نگاه را تخفیف دهیم؛ یعنی خیره نشویم. حتّی تا این‌جا هم دستوری بر حجاب و پوشش نیامده است. این که مثلاً من حقّ نداشته باشم نوشته‌های کتابی را بخوانم، به این معنا نیست که آن کتاب مجاز به بیرون ماندن از قفسه نباشد. این‌که مردان نباید به زنان خیره شوند، دلیل بر الزام پوشانیدن زنان نیست. در این مورد شهید مطهّری در «مسألهٔ حجاب» این نظر را تأیید می‌کند.

«حفظ فروج»، هر جا در قرآن آمده است، به معنای دوری جستن از زنا و روابط جنسی نامشروع است. این را حتّی خود شهید مطهّری در «فلسفهٔ حجاب» صفحهٔ ۱۲۵ چنین اذعان می‌کند: «عقیدهٔ مفسرین اولیّهٔ اسلام و همچنین مفاد اخبار و احادیث وارده این است که هر جا در قرآن کلمهٔ فرج آمده مقصود حفظ از زناء است.» البتّه در ادامه می‌گوید: «جز در این دو آیه که به معنای حفظ از نظر است.»

علت این تمایز قایل شدن میان کاربرد فرج در این دو آیه با آیات دیگر بر من روشن نیست؟ آیا اگر خدایی که قرآن را نازل کرد نمی‌توانست از لغتی دیگر بهره گیرد؟

دستور دیگری که بر زنان داده شده، پوشانیدن زینت‌هاست. در این مورد اختلاف نظر چنان زیاد است که تا پنج یا شش نظر متفاوت را می‌توان برشمرد. برخی معتقدند حتّی لباس زن نیز زینت اوست. برخی دیگر معتقدند که مقصود عورت زنان است. امّا نظر واحدی وجود ندارد (جز در ایران که دولت مجبور است نظری واحد را اعمال کند!)

در ادامه کسانی که از تمامی این قواعد مستثنی هستند و به آن‌ها محارم می‌گوییم یکی یکی معرّفی شده‌اند.

[ادامه دارد ...]