چه می‌شد؟

جبر و اختیار، دو تیغ تیز برندهٔ زندگی انسان. به راستی اگر انسان آزاد بود تا در محدودهٔ اختیار عقلی‌اش، اختیار عملی داشته باشد، چه بر سر دنیاها می‌آمد؟ و اگر انسان مجبور بود تا از اراده‌ای واحد، هر چند قدسی و خداگونه، تبعیّت کند، چه بر سر انسان‌های دنیاها می‌آمد؟