و لعلّکم تشکرون ...

در وبلاگ تلخ یا شیرین بود که مطلبی دیدم تحت عنوان «قدر دونستن؟». همین شد که تحریک شدم از شکر و قدردانی بنویسم.

اوّل راه ارتباطی ما با معبود، در کم‌ترین سطحش - که می‌تونه تا منتهای تعالی هم‌راه ما باشه، به شرطها و شروطها - کتاب خداست، قرآن.

در آیات بسیار زیادی داریم که از شکر و یا قدر صحبت به میون آمده. مثلا: «واللهُ أخرجکم مِن بطونِ اُمَّهاتِکُم لاتَعلمونَ شیئاً و جعل لکم السَّمعَ و الابصارَ و الافئدةَ لعلَّکُم تشکرونَ» ^{[نحل 78]} 

البتّه از این آیات در قرآن زیاد داریم، امّا این آیه رو به منظور خاصّی انتخاب کردم.

حالا این که می‌شه در معنای ظاهری که از خدا تشکّر کنید. این قابل قبوله تا حدودی. امّا جاهای دیگه‌ای داریم که به خدا صفتی به اسم «شکور» داده شده. پس آیا استنباط ما از لغت شکر درست بوده؟ آیا خدا شکرگزار بندهٔ خودشه؟

مسلّما عقل سلیم به ما می‌گه نه.

اون‌طور که از ترتیب و تقدّم و تأخّر آیات برمی‌آد، به خداوند شکور گفته می‌شه، از اون‌جا که بین فاسق و مؤمن تفاوت قایل می‌شه: «هَل یَستویِ الّذینَ یعلمونَ و الَّذینَ لایعلمونَ؟»

در واقع، می‌شه گفت خدا شکوره، چون قدر بنده‌های مؤمن‌ش رو می‌دونه.

این‌جاس که واژهٔ شکر، با واژهٔ قدر گره عجیبی می‌خوره.

پس قاعدتا می‌شه گفت که شکر نعمت رو گزاشتن، یعنی قدر اون رو دونستن. حالا سؤال جدیدی که پیش می‌آد اینه که «قدر دانی چیست؟»

از قدیم، قدما بر این نظر متّفق بوده‌ن که قدر هر چیزی رو دونستن، برای بندگان، یعنی استفادهٔ اون چیز در به‌ترین راه ممکن. یعنی استفاده از نعمت در حدّ غایت مقدّرش.

حالا شکر «دست» چیه؟ شکر «پا» چیه؟ هدف از آفرینش چشم و گوش چیه؟ چرا خدا می‌گه «و جعل لکم السمع و الابصار ... لعلکم تشکرون»؟

آیا خدایی که به ما می‌گه از چشم و گوش درست استفاده کنین، نباید به ما بگه استفادهٔ صحیح اونا چیه؟ در واقع، خدا به ما این رو هم گفته. فقط باید بگردیم.

«قُل انظُروا ماذا فی السّمٰوات و الارضَ ...» ^{[یونس 101]}

امیدوارم برداشت خودم رو از موضوع قدر و شکر رسونده باشم. البتّه، ناگفته نماند که می‌تونم ادّعا کنم این مطلب خلاصه‌ای عادلانه از بحث شکر در کتاب «فلسفهٔ شناخت» شهید مطهّریه.