یک ذره صبر هم به من بی‌قرار بخش ...

اگر در کویر بگردید، گیاهان کمی می‌یابید که به رغم شرایط صعب، ذات گیاه‌گونهٔ خود را حفظ کنند و به تیرهٔ کاکتوس‌ها نپیوندند. یکی از این گیاهان، گیاهی است بغایت تلخ، که گاهی رنگش به زردی می‌زند. این گیاه، صبر نام دارد. نام دیگر این گیاه اَلوا (alva) یا اِلوا (elva) است.^[۱]

ز خشمش تلخ تر چیزی نباشد در جهان هرگز
ز تلخی خشم او نشگفت اگر الوا شود حلوا (فرّخی)

صبر همین است. تلخی طاقت و تحمّل آن. یعنی چشیدن طعم روزگار، وقتی که می‌خواهیم باقی بمانیم.^[۲]

به قول بسیاری از عرفا و فضلا، صبر آن‌چیزی است که بی‌شک می‌تواند انسان را راه‌نمای کمال باشد و بی‌نیازش کند از هر استمدادی، به جز استمداد از درگاه حق.

دارم عقیق صبر به زیر زبان خویش
مانند خضر، تشنهٔ آب بقا نِیم (صائب)

یعنی صبر آن‌چنان گوهری است که حتّی ره‌نورد را از احتیاج به هم‌راه و چراغ راه^[۳] در نمی‌گذارد. و هم‌چنین بسیاری از ادیبان و بزرگان صبر را چون سپر بلایی می‌دانند که ایشان را از بلای روزگار حفظ می‌کند.

بدی‌ها به صبر از مهان بگذرد
سر مرد باید که دارد خرد (فردوسی)

گر صبر کنی به صبر بی‌شک
دولت به تو آید اندک اندک (نظامی)

اما یادمان نرود که صبوری یکی از مشکل‌ترین خصائل دست‌یافتنی است. انسان‌ها در بوتهٔ ابتلاء محتاج صبر و شکیبایی هر چه بیش‌تر هستند و اگر صبر هم‌نشین‌شان نباشد، در آزمایشات الهی باز می‌مانند.

و اگر خدا یاری‌مان نکند، به این خصلت نخواهیم رسید:

ای آن‌که پای کوه به دامن شکسته‌ای^[۴]
یک ذره صبر هم به من بی‌قرار بخش (صائب)

---

اضافات:

۱- بد نیست بگویم که این همان Aloe Vera است که امروزه کلّی هم استعمالش مُد شده!

۲- صبر، همان نشستن در خیمه‌است، و گوش کردن به رجزخوانی فرزند، که یک‌تنه به عرصهٔ دشمن می‌زند. صبر، یعنی خواهری کردن برای مردی که سرش را بر نیزه کرده‌اند و سنگ‌بارانش می‌کنند. و اگر زینب ^(س) صابر نبود، زینب ^(س) نمی‌شد! و تمام مردان عالم باید از این زن که بی‌شک مردتر از همهٔ مردان در مجالس یزید از حسین ^(ع) دفاع کرد درس بگیرند.

۳- از آن‌جا که در اکثر اشعار دارای مضامین عرفانی می‌توان رنگ و بویی از عقاید عرفانی دورهٔ شیخ اشراق یافت، بی‌ربط نیست که فرض کنیم نقش خضر در این شعر هم با گفته‌های شیخ یک‌سان بوده، و همان‌طور که در «عقل سرخ» می‌بینیم، خضر همان ره‌نمای رسیدن به آب جاودانه و جاودانه‌ساز حبّ الهی است.

۴- اشارهٔ واضح به آیهٔ «لو انزلنا هذا القرآن علی ...»

۵- در قرآن صبر و مشتقّاتش کلاّ ۱۰۳ بار در ۹۳ آیه و ۴۵ سورهٔ مختلف آمده‌اند.

۶- خدا در آیهٔ ۲۴۹ بقره یاد‌آوری می‌کند که هم‌واره با صابرین است. هم‌چنین در ۱۵۷ بقره به پیام‌بر می‌گوید که صابرین را بشارت به بهشت دهد. خود او در ۱۴۶ آل عمران صابران را کسانی می‌داند که در برابر مصیبت‌ها و هر بلا و سختی و فشاری که بر انسان وارد می‌شود و چیزی را از او می‌گیرد، تحمل کرده و سستی و ضعف به خود راه نمی‌دهند و ناتوان و عاجز نمی شوند.